اگر فرزندم بیماری ADHD داشته باشد چه کنم؟

بیماری ADHD چیست؟

بیماری ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) یا اختلال کمبود توجه و بیش فعالی در علم پزشکی و روانشناسی، یک اختلال عصبی-رشدی است که در دوران کودکی معمولاً تشخیص داده می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال به‌طور عمده با سه علامت کلیدی مشخص می‌شود:

1. کمبود توجه: فرد نمی‌تواند به جزئیات توجه کند و ممکن است در تکالیف مدرسه یا کارهای روزمره دقت کافی نداشته باشد. همچنین، ممکن است به آسانی حواسش پرت شود.
2. بیش فعالی: فرد ممکن است به طور مداوم حرکت کند، بی‌قراری کند و نتواند در مکان‌های خاص آرام بنشیند. این رفتارها معمولاً در موقعیت‌های اجتماعی یا آموزشی باعث مشکل می‌شود.
3. Impulsivity (تکانشگری): فرد ممکن است بدون فکر کردن به عواقب، اقدام کند. این می‌تواند شامل قطع سخن دیگران، مشکل در انتظار نوبت، و انجام فعالیت‌های خطرناک باشد.

علت دقیق ADHD هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما عواملی نظیر ژنتیک، محیط و ناهماهنگی‌های مغزی ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشند. درمان این اختلال معمولاً شامل ترکیبی از داروها، مشاوره و تکنیک‌های رفتاری است تا به فرد کمک کند تا بهتر کنترل کند و عملکرد بهتری داشته باشد.

امروز به یکی از موضوعات حائز اهمیت در حوزه سلامت روان و تربیت کودکان می‌پردازیم: اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD). در این مقاله به بررسی علائم این اختلال، تأثیرات آن بر زندگی فرزندان و شیوه‌های مدیریت آن خواهیم پرداخت.

ابتدا باید تأکید کنم که هر کودک ویژگی‌های خاص خود را دارد و علائم ADHD ممکن است با یکدیگر متفاوت بوده و حتی به عنوان علائم دیگر اختلالات روانی اشتباه گرفته شوند. لذا ضروری است که روش‌های چندرشته‌ای برای تشخیص و درمان ADHD اتخاذ شود. این فرآیند نیازمند همکاری مشترک روانشناسان، روانپزشکان و مشاوران مدرسه است. ترکیب داروهایی که توسط روانپزشک تجویز می‌شوند و رفتار درمانی که تحت نظر روانشناس صورت می‌گیرد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

اگرچه ADHD به عنوان یک مشکل اجتماعی کنونی مطرح می‌شود، این سؤال که “چرا فرزندان ما در سال‌های اخیر بی‌توجه‌تر و پرتحرک‌تر شده‌اند؟” به وجود می‌آید.

این پرسش به نحو نادرستی مفهوم ADHD را به عنوان یک تشخیص جدید می‌داند، در حالی که در سال‌های گذشته نیز کودکان مبتلا به این اختلال وجود داشتند. با این حال، در گذشته این کودکان با نام‌هایی چون “نافرمان، تنبل یا مشکل‌ساز” شناخته می‌شدند.

اختلال نقص توجه و بیش فعالی برای نخستین بار در سال 192 به عنوان “کنترل اخلاقی معیوب” توصیف شد و در دهه 195 تحت عنوان “اختلال حداقلی مغز” شناخته شد. در دهه 196، مشخص شد که این اختلال را می‌توان به کمک دارو کنترل نمود و با پیشرفت فناوری‌های تصویربرداری مغز در دهه 200، توانستیم تفاوت‌های ساختاری و عملکردی را در مغز افرادی که با ADHD دست و پنجه نرم می‌کنند، مشاهده کنیم. امروزه به وضوح پذیرفته شده است که ADHD محدود به دوران کودکی نیست و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد.

این اختلال شامل نشانه‌های اصلی مانند فعالیت بیش از حد که متناسب با سطح رشد کودک نیست، مشکل در حفظ توجه و کنترل ناکافی بر رفتار است (مک کراکن 200). بر اساس علائم آن، ADHD به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود: نوع غالب کمبود توجه، نوع غالب بیش فعالی/تکانشگری و نوع ترکیبی.

علائم اصلی ADHD چیست؟

بیایید به بررسی دقیق رفتارهای ویژه‌ای بپردازیم که کودکان مبتلا به بیماری ADHD را از سایر همسالان خود متمایز می‌کند. دانش‌آموزان مبتلا به ADHD ممکن است در محیط کلاس با چالش‌های رفتاری متعددی مواجه شوند.

این چالش‌ها شامل توانایی محدود در تمرکز، بی‌نظمی، مشکل در شنیدن و درک آنچه گفته می‌شود، فراموشی، کنترل ناکافی بر رویimpulses، صحبت کردن بیش از حد، ناتوانی در انتظار نوبت، و دشواری در رعایت قوانین است.

علاوه بر این، این کودکان ممکن است به صورت همزمان به یک یا چند محرک توجه نکنند، دچار بی‌قراری شوند و در وضعیت‌هایی که از آنها انتظار می‌رود بنشینند، به طور مکرر برخواستند. آنها ممکن است در کلاس بدون هدف خاصی بگردند و نتوانند یک کار را تا پایان انجام دهند.

همچنین، این کودکان به طور مکرر و غیرمنتظره صحبت دیگران را قطع می‌کنند و در پاسخ به پرسش‌ها پیش از اتمام کامل سوال، پاسخ می‌دهند (Aktaş, 200؛ Jacobs and Petermann, 2007؛ Lauth and Mackowiack, 2004؛ Lauth, Schlottke and Naumann, 2007؛ Nathrath and Wölfl, 2004).

نکته کلیدی این است که کودک این رفتارها را نه تنها در یک محیط، بلکه در خانه، مدرسه و محیط های دیگر ادامه می دهد.

دانش‌آموزان مبتلا به بیماری ADHD به‌طور عمده در محیط کلاس درس حضور فعالی دارند. رفتارهایی چون صحبت‌های مداوم با هم‌کلاسی‌ها، تحرک‌های ناخواسته مانند دویدن و راه رفتن در کلاس، شوخی‌ها و حواس پرتی از جمله نگاه کردن به بیرون از پنجره و مشغول بودن با اشیاء دیگر، نشان‌دهنده‌ی این وضعیت می‌باشد.

در محیط خانه، والدین ممکن است اظهار کنند: «این کودک هر کاری که بخواهد انجام می‌دهد.» این نظرات به‌وضوح بیانگر چالش‌های موجود در مدیریت رفتار این کودکان است. مشکل اصلی در ADHD این است که فرد قادر به کنترل تمایل خود برای تغییر توجه به سمت فعالیت‌های دیگر در حین انجام یک کار خاص نیست.

با این حال، می‌توان گفت که رفتارهای آنها در محیط‌های جدید و جذاب یا در زمان‌هایی که پاداش دریافت می‌کنند، به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بهبود می‌یابد. همچنین، هنگامی که مشغول فعالیت‌هایی هستند که مورد علاقه‌شان است، هرچند که نیاز به تمرکز بالایی دارد، رفتارهایشان به‌طرز مثبتی تغییر می‌کند.

متأسفانه، به دلیل مشکلات رفتاری، این دانش‌آموزان ممکن است در کلاس به‌عنوان مخل شناخته شوند و احساس کنند که معلمان و همکلاسی‌هایشان درک درستی از وضعيت آنها ندارند. ناتوانی دیگران در شناسایی علائم غیرکلامی و زبان بدن و ارائه واکنش‌های مناسب می‌تواند به افزایش مشکلات ارتباطی در کلاس منجر شده و در نهایت، به کناره‌گیری اجتماعی این کودکان دامن بزند.

تشخیص نادرست یا دیرهنگام

در این مقاله به بررسی علائم اصلی ADHD پرداخته‌ایم و اکنون به یکی از نکات کلیدی اشاره می‌کنم: وجود کودکانی که ممکن است تأخیر در تشخیص یا تشخیص اشتباه داشته باشند. این امر ناشی از آن است که علائم بیماری ADHD می‌توانند با علائم ناتوانی یادگیری، اضطراب و سایر اختلالات عصبی رشدی همپوشانی داشته باشند. این همپوشانی ممکن است منجر به تشخیص نادرست و شروع یک روند درمانی نامناسب شود.

همچنین، در مواردی که تکانشگری خفیف‌تر است، ممکن است برای تشخیص دیر باشد. آغاز دیرهنگام درمان می‌تواند تأثیر منفی بر رشد تحصیلی، اجتماعی و عاطفی کودک شما بگذارد. ارزیابی صحیح این اختلال باید با همکاری کارشناسان و بهره‌گیری از رویکردهای چندرشته‌ای و ارزیابی‌های جامع انجام شود.

در ادامه، راهبردهای سالمی برای والدین مطرح می‌کنم که می‌توانند در مورد کودکان مبتلا به ADHD به کار ببرند. کودکان دارای بیش فعالی، ویژگی‌های مثبت زیادی دارند؛ از جمله کنجکاوی، هیجان‌زدگی و انرژی فراوان، که به آنها کمک می‌کند تا ارتباط راحتی با دیگران برقرار کنند. همچنین، این کودکان نسبت به بی‌عدالتی حساس هستند و دارای همدلی و دلسوزی بالایی می‌باشند.

بنابراین، رویکرد اساسی که والدین باید مدنظر قرار دهند، توجه به جنبه‌های مثبت شخصیت فرزندشان است. توجه کنید که رفتارهای منفی به تنهایی در شخصیت کودک وجود ندارند و باید به کل شخصیت او نگریست.

اگر کودک مبتلا به بیماری ADHD در طول روز با بازخوردهای منفی زیادی مواجه است، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای آرام کردن او، قدردانی از رفتارهای مثبت و دستاوردهای کوچک اوست. این کار می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس کودک کمک کند. در این زمینه، از جملات عمومی مانند “من به تو افتخار می‌کنم” یا “تو نابغه‌ای” که ممکن است فشار روانی به فرزندتان وارد کند، خودداری کنید.

به جای این جملات، عباراتی نظیر «فکر می‌کنم شما به خوبی توجه می‌کنید» و «شما خیلی تلاش می‌کنید تا تکالیف ریاضی خود را انجام دهید» را استفاده کنید که به مراتب مناسب‌تر و موثرتر است.

همچنین، تشویق کودک به استفاده از ساعت مچی، ساعت دیواری و ساعت رومیزی می‌تواند به ایجاد عادت در ادراک زمان کمک کند. نوشتن یکی دیگر از راهکارهای مؤثر است که می‌تواند ذهن پراکنده او را سازمان‌دهی کند و به او کمک کند تا احساساتش را بشناسد و آرامش بیشتری پیدا کند. علاوه بر این، ارتباط با طبیعت و تغییرات سبک زندگی نظیر ورزش منظم، خواب کافی و مدیریت استرس نیز می‌تواند علائم ADHD را تسکین بخشد.

به پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که تغذیه نیز تأثیر چشمگیری بر علائم ADHD دارد. والدین می‌توانند با انتخاب غذاهای طبیعی و غیرفرآوری‌شده به جای افزودنی‌های غذایی با رنگ‌های مصنوعی و شیرین‌کننده‌ها، سلامت عمومی و وضعیت فرزند خود را بهبود بخشند.

به خاطر داشته باشید که ADHD چالش‌هایی را برای کودکان و خانواده‌ها ایجاد می‌کند، اما با مستندات و پشتیبانی مناسب، می‌توان بر این چالش‌ها غلبه کرد. اهمیت تشخیص زودهنگام و مداخله در مدیریت این اختلال از نظر علمی و عملی قابل انکار نیست. امید است این مقاله به فرزند یا دانش‌آموز شما کمک کند تا بهترین توانایی‌های خود را به نمایش بگذارد.